کنترل کنه واروا با استفاده از روش مدیریت تلفیقی آفات(IPM)
مهندس اسماعیل غفوری ،کارشناس ارشد زنبور عسل esmaeil.ghafouri90@gmail.com
کنه واروا (varroa destructor) که قبلا آن را واروا جاکوبسی می شناختیم انگل خارجی زنبور عسل است.
در اصل این انگل متعلق به زنبور عسل آسیایی آپیس سرانا بوده که به زنبور عسل اروپایی آپیس ملیفرا منتقل شده است، برخلاف آییس سرانا، زنبورهای عسل اروپایی قدرت دفاعی طبیعی کمی در برابر کنه دارند، کنه ها از زنبورهای بالغ و لاروها تغذيه و آن ها را ضعیف می کنند و باعث شیوع عوامل بیماری زا دیگر مانند ویروس ها در زنبور عسل می شوند.
تاثیرات کنه واروا بر کلنی های زنبور عسل از سه جهت قابل بررسی است:
1-تاثیر بر زنبورها :زنبور های آلوده شده با کنه واروا در طول مراحل نوزادی معمولا زنده می مانند اما بعد از تولد ممکن است مشکلات فیزیولوژی و فیزیکی در زنبورهای بالغ ایجاد شود.این مشکلات شامل کاهش طول عمر ،کاهش وزن،بال های تغییر شکل یافته و کوچک شده و کاهش مقاومت طبیعی در مقابل عفونت ها می باشد.(شکل 1) بعضی از لاروهای آلوده شده نیز ممکن است در مراحل لاروی بمیرند و بوسیله زنبورهای بالغ از کندو خارج شوند.
2- تاثیرات بر کلنی:تعداد کمی کنه واروا معمولا در کلنی های زنبور عسل حضور دارند که باعث بروز آسیب های آشکار نمی شوند.اگرچه هنگامی که سطح آلودگی افزایش یابد،ریسک اثرات مضر نیز بالا می رود.در کلنی های با مدیریت ضعیف که آلودگی افزایش می یابد علائم آلودگی در کلنی نیز آشکارمی شود.آلودگی های شدید جایگزینی زنبورهای بالغ با زنبورهای جوان سالم را کند می کند و باعث شیوع سریع ویروس های مضر در کلنی می شود.در این مرحله از آلودگی فرایند های معمول کلنی ها مانند چراگری،پرورش نوزادان و قدرت دفاعی کلنی کاسته و کلنی مستعد ابتلا به سندرو فروپاشی کلنی(CCD) می شود.
3-انتقال ویروس ها و سایر عوامل بیماری زا
تعدادی از ویروس ها بطور طبیعی در سطح کم و بدون ایجاد خسارت های مهم در جمعیت های زنبور عسل حاضر هستند.کنه واروا به عنوان یک ناقل از طریق تغذیه زنبورهای در حال رشد ویروس ها را در کلنی پخش می کند و از این طریق باعث ایجاد آلودگی در کلنی ها می شوند.هم چنین کنه واروا می تواند آسیب های ناشی از بعضی بیماری های معمول زنبور عسل مانند آکاراپیوزیس را تشدید کند.
روش های مبارزه با کنه واروا
روش های رایج که بوسیله زنبورداران برای مبارزه علیه کنه واروا استفاده می شود رامی توان به دو دسته اصلی تقسیم نمود:
1- استفاده از کنه کش ها
در این روش از مواد شیمیایی به منظور کشتن کنه ها استفاده می شود. این مواد به صورت خوراکی،اسپری مستقیم بر روی زنبور ها،تدخینی ،نوارهای تماسی یا تبخیری به کار برده می شوند.مواد شیمیایی یا کنه کش ها به دو نوع مجاز و غیر مجاز تقسیم می شوند.
کنه کش های مجاز:شامل محصولات دارویی دامپزشکی هستند که با استفاده از داده های علمی کیفیت ،تاثیر گذاری و ایمنی آن ها برای استفاده کننده ،زنبورها،مصرف کننده محصولات زنبور عسل و محیط زیست تایید شده است.
کنه کش های غیر مجاز:شامل موادی هستند که بصورت رسمی تاثیر آن ها تایید نشده و مصرف آن ها برای زنبوردار،زنبورها،مصرف کننده محصولات زنبور عسل و محیط زیست خطرناک است.
2- استفاده از روش های مدیریتی:
این روش ها به زنبوردار اجازه می دهد بدون استفاده از کنه کش ها،جمعیت کنه را کنترل نماید.این روش ها بر اساس تکنیک های پرورش زنبور عسل و به منظور کاهش جمعیت کنه از طریق روش های فیزیکی انجام می گیرد.اغلب روش های مطلوب و موثر شامل به دام انداختن کنه در شان های نوزادان و حذف نمودن آن ها است.
روش های مدیریتی
چهار روش مدیریتی جهت کنترل جمعیت کنه واروا شامل تله گذاری و حذف نوزادان نر،تله گذاری و حذف نوزادان ، تقسیم کندو و یا بچه مصنوعی و صفحه مشبک (توری) کف کندو وجود دارد که در ادامه نحوه انجام این روش ها توضیح داده می شود.
روش تله گذاری و حذف نوزادان نر
برای انجام این روش در فصل بهار دو قاب کم عرض در منطقه پرورش نوزادان گذاشته و اجازه می دهیم زنبور ها بصورت طبیعی قسمت پایین شان را سلول نر درست کنند.
بهترین زمان گذاشتن این قاب ها در کلنی موقعی است که ملکه اولین تخم های نر را می گذارد.هنگامی که قاب های نر از شفیره های سرپوشیده پر شدند و قبل از خروج زنبورهای نر این قاب ها را از کندو خارج و قاب ها را حذف می کنیم.این فرآیند را می توان در طول فصل تکرار نمود تا تاثیر بیشتری داشته باشد.(شکل3)
ویژگی های این روش:کاربرد آسان ،عدم نیاز به ابزار خاص، عدم استفاده از کنه کش ها ،زمان بر بودن ،مفید بودن ولی بهره وری کمی دارد.
چه زمانی باید کنه واروا را درمان کرد؟
یک زمان ایده آل برای درمان کنه واروا وجود ندارد.اغلب زنبورداران زمان اصلی اواخر تابستان یا اوایل پاییز بین برداشت عسل و آماده سازی کلنی برای زمستان گذرانی انجام می دهند.در این زمان اندازه کلنی در حال کاهش است در حالی که آلودگی با کنه ممکن است رو به افزایش باشد.هدف از درمان ،کاهش قابل توجه در جمعیت کنه است.بنابراین حفاظت از آخرین چرخه نوزادان که منجر به تولید زنبورهای جوان برای بقای کلنی در زمستان گذرانی موفق می شود،نیاز است.هم چنین درمان کلنی ها در بهار معمول است مخصوصا زمانی که بررسی ها نشان می دهد کلنی ها هنگام خروج از زمستان گذرانی دارای جمعیتی از کنه هستند که ممکن است خطر جدی برای کلنی قبل از درمان در آخر تابستان داشته باشد.انتخاب روش درمان نیز ممکن است مشخص کننده زمان درمان باشد.بعضی از روش ها مانند (آپیگارد)نیاز به شرایط گرم برای حداکثر بازدهی دارد.بعضی دیگر (مانند اسید اگزالیک و لاکتیک )برای تاثیرگذاری نیاز به شرایط بدون نوزاد در کلنی دارند،بنابراین معمولا در اواخر سال استفاده می شوند.عموما زنبورداران ترجیح می دهند برای حداقل کردن ریسک باقیماندن سموم در محصولات زنبورعسل،درمان را در طول زمان فعالیت کلنی ،هنگامی که نوزادان در کندو هستند انجام دهند.اگرچه بعضی از درمان های اختصاصی (مانند آپیستان و بایوآرول)را می توان با خیال راحت در طول جریان عسل در صورت ضرورت استفاده کرد(البته در صورتی که قصد تولید عسل شان را داریم نمی توان از این کنه کش ها استفاده کرد.)
چه موقع باید کلنی را برای کنه بررسی کرد؟
بطور ایده آل باید چهار بار در سال کلنی را برای تعیین سطح کنه بررسی کرد:اوایل بهار،بعد از جریان عسل بهاره،در زمان برداشت عسل و اواخر پاییز.
چه تعداد از کلنی ها را باید بررسی کرد؟
سطح کنه در بین کلنی ها بسیار متفاوت است و ایده آل این است که همه کلنی ها را برای تعیین سطح کنه بررسی کنیم.اما این کار در زنبورداری های بزرگ بسیار سخت است.به همین خاطر می توان تعدادی از کلنی های قوی،که اغلب جمعیت بالایی از کنه را دارند بررسی کرد.