ژله رویال به عنوان فرآورده ای فراسودمند برای انسان

نویسندگان مقاله:حسین محب الدینی1 ،عاطفه مقصودلو2 ،غلامحسین طهماسبی3

1-گروه علوم دامی دانشگاه محقق اردبیلی

2-گروه شیمی مواد غذایی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

3-بخش زنبور عسل موسسه علوم دامی کشور

برای استفاده از مطالب این مقاله اجازه از نویسندگان مقاله الزامی است. ایمیل جهت ارتباط با نویسندگان مقاله Mohebodini@yahoo.com

مقدمه

ژله رویال ماده ی مترشحه از غدد زیر حلقوی موجود در سر زنبور عسل کارگر است که مورد تغذیه لاروها قرار می گیرد.ژله رویال به ملکه زنبور عسل حیاتی فوق العاده می بخشد و نه تنها باعث تخم گذاری بیشتر آن می شود،بلکه طول عمر ملکه را در مقایسه با زنبورهای کارگر که از این ماده تغذیه نکرده اند،چندین برابر می سازد. این ماده به علت داشتن خاصیت مغذی و نیرو بخش به عنوان غنی ترین ماده ی مغذی بیولوژیک شناخته شده است.از گذشته های دور ژله رویال به عنوان اکسیر جوانی و مایه حیات در طب باستان استفاده می شد و اکنون نیز در کشور های پیشرفته جهان استفاده از آن بر پایه تحقیقات دانشمندان در دانشگاه ها و موسسه های تحقیقاتی معتبر رایج است.زیست شناسان و پرورش دهندگان زنبور عسل مطالعات زیادی روی ژله رویال انجام دادند تا ببینند آیا این فرآورده برای انسان نتایج مثبتی دارد یا نه؟در این مقاله ی مروری ،ترکیبات و اثرات مثبت ژله رویال به عنوان یک ماده ی مغذی سلامت بخش در تغذیه انسان مورد بررسی قرار گرفته است.ارتقاء اقتصادی زنبورداران و افزایش صادرات عسل بر جای  خواهد گذاشت.از نظر مصرف کننده،فرآورده های زنبور عسل به عنوان یک فرورده طبیعی با ارزش باید عاری از هر نوع عوامل غیر طبیعی و مصنوعی باشد،بنابراین مصرف اصولی دارو در کندو باید به عنوان یک اصل اساسی و مهم همیشه مورد نظر باشد.درعین حال موضوع انتخاب دارو نیز از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و صلاحیت دامپزشکان است که راهنمایی های لازم را در این خصوص بنمایند.

ویژگی های فیزیکوشیمیایی ژله رویال

خواص فیزیکی ژله رویال:ژله رویال ماده اى,ژلاتینی,کلوئیدی وچسبناک با بوی خاص می باشد که بطور نسبی درآب قابل حل است.هنگام حل شدن کمی کف تولید می‌کند وPH  آن اسیدی است.رنگ آن سفید مایل به زرد روشن و مزه آن ترش وشیرین است که در مدت ذخیره سازی رنگ زرد آن تیره تر می شود.ویژگی های حسی این ترکیب از معیار های اصلی کیفی آن به شمار می‌آید. ژله رویالی که به مدت طولانی و در شرایط نامناسب نگهداری شده باشد،دارای رنگ تیره تر و ممنظورتندتری می باشد.به منظور حفظ شرایط بهینه ژله رویال بهتر است آن را در شرایط انجماد نگهداری کرد.ویسویسکوزیته آن در اثر تغییر میزان رطوبت و همچنین با گذشت زمان تغییر می کند .چنانچه در دمای اتاق یا دمای یخچال (۴درجه سانتیگراد) نگهداری شود،به تدریج ویسکوزیته ی آن افزایش می یابد.افزایش ویسکوزیته به دلیل افزایش ترکیبات نیتروژنه نامحلول در آب و کاهش اسیدهای آمینه آزاد و نیتروژن محلول است.این تغییرات به دلیل فعالیت های آنزیمی و واکنش بین لیپیدها و اجزای پروتئینی آن است.

ترکیبات شیمیایی و ارزش تغذیه ای ژله رویال

بخش اصلی پروتئین های ژله رویال از آلبومین و گلوبولین تشکیل شده است.از جمله اسیدهای چرب غیر اشباع موجود در ژله رویال 10هیدروکسی2 دکونوئیک اسید است که فقط در ژله رویال مشاهده شده است و خواص اعجاب انگیزی را دربر دارد.استیل کولین و مواد معدنی نیز در ژله رویال وجود دارد.ترکیبات مغذی ژله رویال و احتیاجات تغذیه ای بدن انسان به این ترکیبات در جدول 1 آورده شده است.همانطور که مشخص است،اهمیت ژله رویال در تغذیه انسان نسبتاً ناچیز است.با فرض این که روزانه 2 گرم از ژله رویال توسط انسان مصرف شود،میزان پروتئین،چربی،کربوهیدرات و مواد معدنی آن نقش قابل توجهی در رژیم غذایی آن ندارد.در مورد ویتامین ها نیز مسئله صدق می کند.اما ژله رویال دارای خصوصیات بیولوژیکی متنوعی است که از آن یک افزودنی مناسب با خاصیت ضد پیری می سازد.این ماده می تواند به راحتی با ترکیبات دیگر،ویتاتمین ها،آنتی اکسیدان ها و عناصر کمیاب ترکیب شود.

ترکیبات فعال زیستی

اسیدهای چرب:اثرات متعددی در مورد اسیدهای چرب گزارش شده است که اکثر آنها در موردHDA می باشد و این اثرات شامل موارد زیر است:

ضد سرطان و افزایش ایمنی بدن در مقابل سرطان

فعالیت های ضد باکتریایی و ایمنی

توسعه و افزایش کلاژن و محافظت از پوست

ضد دیابت،ضد فشار خون ،کاهش چربی خون

ارتقاءسلامتی اندوتلیال

عمل کننده به عنوان هرمون استروژن

افزایش دهنده ی انرژی بدن

بهبود دهنده ی زخم

تسهیل کننده تمایز سلول های مغزی

ضد افسردگی و ضد رماتیسم

آدنوزین:آدنوزین یک مولکول زیستی مهم با برخی اثرات فیزیولوژیکی است.برای مثال ،آدنوزین عمدتاً با اثر افزایش پتانسیل غشا در سلول های تحریک شده،باعث ایجاد اثر مهار کنندگی در سلول های عضلات صاف عروق کرونری و نورون ها در مغز می شود.ژله رویال حاوی 5.9 تا 2057.4 میلی گرم بر کیلوگرم آدنوزین می باشد.

پروتئین ها و پیتید ها: پروتئین های اصلی ژله رویال (MRJP) جزء آلبومین ها هستند و دارای فعالیت ایمنی می باشند.گلیکو پروتئین ها و پیتیدهای مختلفی شناسایی شده اند از جمله:آپیسیمین با فعالیت ضد فشار خون و ژلئین که دارای خواص ضد باکتریایی هستند.اثرات متعدد برای پروتئین ها و پیتید های مختلف شامل اثرات آنتی اکسیدانی،تقویت کننده ی سیستم ایمنی،تحریک کننده تولید مونوسیت ها،ضد باکتریایی وضد قارچی،ضد التهابی ،ضد فشار خون،ضد دیابت،ضد حساسیت،تکثیر کلاژن و تمایزفیبروبلاست پوست شناسایی شده است.

استیل کولین:مقدار این ترکیب در ژله رویال 1 میلی گرم بر گرم وزن خشک می باشد که با  دارا بودن اثرات شبه هورمونی در سیستم های عصبی مرکزی و محیطی ،یک انتقال دهنده عصبی محسوب می شود.تنها متعادل کننده ی عصبی مورد استفاده در بخش حرکتی سیستم عصبی سوماتیک است.

آدنوزین مونو فسفات اکساید: آدنوزین مونو فسفات اکساید ترکیبی است که تنها در ژله رویال یافت می شود و اثرات اصلی آن بر سیستم عصبی مرکزی می باشد که شامل تحریک کننده تمایز نورونی،افزایش تولید دو نوع از سلول های تشکیل دهنده ی سیستم عصبی مرکزی(آسترسیت ها و الیگودندروسیت ها)و حفاظت نورون ها در برابر آسیب ها می باشد.

پلی فنل ها:پلی فنل ها که در ژله رویال دارای اثر آنتی اکسیدانی می باشند.ویژگی های منحصر به فرد ژله رویال از قبیل ضد خستگی و فعال کنندگی مغز به واسطه حضور ترکیباتی چون HDA،پروتئین های خاص،AMPاکساید و هورمون ها می باشد.

ترکیبات هورمونی:هورمون های تستوسترون،پروژسترون،پرولاکتین و استرادیول در ژله رویال یافت می شود.این ترکیبات باروری را در مردان و زنان افزایش می دهد و باعث افزایش قدرت و استقامت در مردان می گردد.مطالعات وسیعی از سال 1835 میلادی بر روی این ماده اعجاب انگیز صورت گرفته و خواص درمانی متعدد آن به اثبات رسیده است .اثرات ژله رویال در درمان یکسری از بیماری ها در زیر آورده شده است.

اثر تنظیم کنندگی بر سیستم ایمنی بدن

آزمایشاتی که به صورت بالینی و آزمایشگاهی انجام شده است،نشان دادند که ژله رویال و ترکیبات آن باعث تقویت سیستم ایمنی می شود.ژله رویال حاوی آمینو و گاما گلوبولین،اسید های چرب غیر اشباع،هورمون ها، آنزیم­ها، پروتئین­ها، ویتامین­های E  و A می­باشد که به سیستم ایمنی کمک می­کند تا با بیماری مبارزه کند. در بیماران مبتلا به کم­کاری تیروئید خود ایمنی ژله رویال باعث گسترش لنفوسیت­های سالم و افزایش ترشح سیتوکین­های مختلف (گاما اینترفرون) شد. ژله رویال باعث کاهش سطح آنتی­بادی­های ضد گیرنده هورمون محرک تیروئید گردید. بطور کلی عملکرد ژله رویال مشابه داروهایی بود که بطور معمول به منظور درمان این بیماری استفاده می­شد.

مطالعات نشان داده است که مصرف خوراکی ژله رویال باعث افزایش کل سلول­های خونی و آلفا گلوبولین­ها می­شود. ژله رویال باعث تشکیل لمفوسیت­های T می­شوند که مسئول واکنش های ایمنی در مقابل ویروس­ها و سلول­های سرطانی بوده و نقش مهمی در فرآیند التهاب ایفا می­کنند. این فعالیت­ها به حضور هیروکسی دکونوئیک­اسید (HDA) نسبت داده شده است. HDA به ژله رویال خاصیت ضدسرطانی بخشیده است. همچنین از طریق خاصیت ضد فعالیت استروژن، مانع رشد سلولهای سرطانی در سرطان پستان می­شود. این ماده می­تواند سلول­های ایمنی را وادار به تولید مواد و عوامل ضد تومور در بدن کند. از جمله این مواد می توان به عامل نکروز دهنده تومور و اینترفرون گاما اشاره کرد. در مشاهدات آزمایشگاهی افزایش مواد فوق در کشت سلول همراه با ژله رویال تأیید شده است. این ماده بسیار مغذی، تأثیر خوبی بر بهبود بیماران سرطانی بعد از پرتودرمانی و شیمی­درمانی دارد و باعث افزایش سرعت تولید گلبول­های سفید (WBC) در خون می­شود. برخی از پروتئین­های ژله رویال رشد سلول­های لنفوسیت انسان را در سرم و تکثیر مونوسیت­ها را تحریک می­کند.

اثر بر سیستم عصبی: ژله رویال از طریق تحریک عوامل رشد دهنده عصب وابسته به سلول­های گلیال (GDNF: Glial Cell-Derived Neurotropic Factor) و تولید GDNF بر مغز بزرگسالان اثر می­گذارد همچنین ژله رویال می­تواند از طریق GDNF در مغز بزرگسالان نقش محافظتی بر نورون­ها داشته باشد. همان­طور که گفته شد AMP- اکساید باعث تمایز نورون­ها می­گردد[3]. ژله رویال می­تواند یک عامل نویدبخش برای فعال شدن سلول­های بنیادی عصبی در مغز بزرگسالان باشد که انتظار می­رود در سلول­های عصبی یا سلول­های گلیال تمایز ایجاد کند.

اسید چرب غیر اشباع ژله رویال (HDA) باعث کاهش مرگ سلول­های عصبی و افزایش تولید سلول­های عصبی در بیماری­های آلزایمر و پارکینسون می­شود. در یک کار تحقیقاتی مشخص شد که ترانس -10-هیدروکسی- 2- دکونوئیک­اسید در شرایط آزمایشگاهی باعث تمایز سلول­های بنیادی عصبی به نورون­ها شد. در هر گرم ژله رویال یک میلی­گرم استیل کولین وجود دارد. استیل کولین ماده مورد نیاز در انتقال پیام­های عصبی در بدن انسان است. این ماده در درمان و جلوگیری از آلزایمر، لرزش بدن و فراموشی بسیار مؤثر است و با آن می­توان فعالیت­های فکری را افزایش داد.

اثر بر سیستم قلبی و عروقی: ژله رویال بر پارامترهای مختلف خونی از قبیل کاهش سطوح کلسترول و تری­گلیسیرید سرم، افزایش HDL خون، فیبرینوژن پلاسما تأثیرگذار است. به دلیل داشتن این اثرات، ژله رویال از نظر فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی باعث محافظت از قلب و عروق می­شود. پتیدهای ژله رویال باعث جلوگیری از فشار خون بالا می­شوند. استیل کولین باعث گشاد شدن رگ­های خونی و در نتیجه موجب کاهش فشار خون در افرادی که از فشار خون بالا رنج می­برند، می­گردد. سخت شدن سرخرگ های قلب که با افزایش سن و افزایش کلسترول خون در بدن انسان ایجاد می­شود با اثرگذاری (10-HAD) موجود در ژله رویال بر کاهش ذخیره کلسترول در دیواره سرخرگ باعث کاهش فشارخون می­گردد، بنابراین از تصلب شرائین پیشگیری می­کند.

اثر ضد میکروبی: ژله رویال به دلیل داشتن اسیدچرب غیر اشباع (10-HAD) به عنوان ترکیب ضدباکتریایی در برابر باکتری­هایMicrococcus pyogenes Escherichia  و Neurospora sitophila coli عمل می­کند. در ژله رویال پروتئین قوی میکروب­کشی بنام (Riyalisin) وجود دارد که اثر قوی بر ضد باکتری­های گرم مثبت مانند   ,Lactobacillus helveticus Leuconostoc    Corynebacterium     staphylococcus و StreptococcusClostridium دارد. امروزه مشکل مقاوم شدن برخی از میکروارگانیسم­ها مانند سودوموناس در مقابل آنتی­بیوتیک­ها را می­توان با استفاده از ژله رویال برطرف کرد. در شرایط آزمایشگاهی اثر سینرژیستی ژله رویال و نشاسته در مقابل Streptococcus aureus و E.cloi و همچنین ژله رویال و عسل در مقابل Staphylococcus aureus به اثبات رسیده است. در یک بررسی استفاده از ژله رویال به منظور درمان عفونت ناشی از زخم پای بیماران دیابتی، نتایج موفقیت آمیزی را به دنبال داشت. ژله رویال چنانچه به صورت خوراکی مورد استفاده قرار گیرد، نمی­تواند اثرات انتی­بیوتیکی و ضد تورمی خود را نشان دهد؛ زیرا ترکیبات فعال آن در اثر فرآیند هضم و محیط اسیدی معده تخریب شده و اثر خود را از دست می­دهند .

اثر آنتی اکسیدانی: نتایج نشان داده است که ژله رویال تازه فعالیت آنتی­اکسیدانی قوی­تری دارد. در شرایط آزمایشگاهی ژله رویال از پراکسیداسیون لیپید جلوگیری می­کند. ژله رویال از بافت DNA در مقابل آسیب های اکسیداتیو محافظت می­کند. مطالعه اثر رژیم غذایی حاوی ژله رویال بر روی موش­ها نشان داد که 16 هفته بعد از اعمال این رژیم، میزان 8- هیدروکسی-2- دئوکسی گوانوزین (یک نشانگر تنش اکسیداتیو) بطور معنی­داری در DNA کلیه و سرم کاهش یافتو متوسط طول عمر موش­ها با کاهش آسیب­های اکسیداتیو افزایش یافت.

اثرات درمانی در مشکلات جنسی: ژله رویال در درمان اختلالات جنسی در زنان و در مردان دارای اثرات قابل توجه بوده و به خاطر وجود هورمون­های موجود در آن تقویت کننده قوای جنسی می­باشد. ژله رویال حاوی هورمون گونادوتروپیک است که غدد جنسی را فعال کرده و عملکرد آنها را بهبود می­بخشد. این هورمون قوای جنسی را به شدت تقویت می­کند. ترکیب ژله رویال با گیاه جنسینگ می­تواند در درمان سردمزاجی، زودانزالی و مشکلات جنسی خانم­ها و آقایان بسیار مؤثر باشد، زیرا اثرات یکدیگر را به صورت ترکیبی تشدید می­کنند. با مصرف ژله رویال به مدت 2 تا 4 هفته (روزی 2 بار و هربار 20 میلی­گرم) نشانه­های اصلی یائسگی در بیماران مانند گرگرفتگی، بی­خوابی و تحریک­پذیری ناپدید شد و ظرفیت انجام کار بهبود یافت. در یک کار پژوهشی که از ژله رویال به منظور افزایش باروری زنان و مردان مورد استفاده قرار گرفت، مشخص شد که ژله رویال در مردان باعث افزایش کیفیت اسپرم و در زنان باعث افزایش کیفیت تخمک­ها می­شود.

تحریک کننده زیستی، ضدپیری و شاداب کننده پوست: کلاژن، لسیتین، تیامین و ویتامین­های D،C،Aو E موجود در ژله رویال برای پوست بسیار مفید هستند. در کارهای پژوهشی اخیر مشخص شده است که ژله رویال باعث افزایش مصرف اکسیژن در بافت و عملکرد و استقامت بیشتر بدن می گردد.این اثرات به دلیل افزایش تنفس و فسفریلاسیون اکسیداتیو می­باشد. ژله رویال سوخت وساز بدن انسان و طول عمر آن را افزایش می­دهد و باعث حفاظت از DNA و کاهش تنش­های اکسیداتیو می­گردد .

درمان بیماری­های تنفسی: ویتک و جانسی (1968) ژله رویال را بر روی آسم برونشیال Bronchial Asthma (تنگی نفس که به علت انقباض عضلات جدار ریه ایجاد می­شود) بررسی کردند. آنها از 50 تا 500 میلی­گرم ژله رویال در روز به صورت زیرزبانی استفاده کردند. از 311 بیمار، 75 درصد آنها بهبود یافتند و نشانه­های بیمای برای مدت طولانی متوقف شد. در آزمایشی برای بیماران مبتلا به آسم برونشیال از ژله رویال خشک به میزان 100 تا 150 میلی­گرم، به مدت یک ماه و روزی 3 بار استفاده شد. نتایج نشان داد که شرایط بیماران بهبود یافت و تعداد سلول­های ائوزینوفیل به حالت عادی برگشت. در تحقیق دیگری بطور موفقیت آمیزی 170 کودک مبتلا به برونشیت تشنجی را از طریق استنشاق ذرات ریز عسل و ژله رویال معلق در هوا درمان کردند.

درمان دیابت:در طب چینی­ ها و ژاپنی­ ها از ژله رویال برای مبارزه با دیابت و به منظور حفظ میزان قند خون طبیعی استفاده می­شود. ژله رویال می­تواند از طریق پپتیدهای شبه انسولین و ترکیبات دیگر (مانند کروم، گوگرد، ویتامین­های 3B و H) میزان قند خون را کاهش دهد. همچنین ژله رویال با شرکت در اکسیداسیون گلوکز به منظور تولید انرژی، از طریق اثرات پپتیدهای شبه انسولین، باعث حفظ سطح مطلوب قند خون می­گردد. علاوه بر این انسولین موجود در ژله رویال شباهت زیادی با انسولین موجود در بدن پستانداران دارد. در بیماران دیابتی مقاوم به انسولین، مشخص شده است که 3 ساعت پس از تزریق ژله رویال قند خون آنها تا 33 درصد کاهش یافت. برخی از تحقیقات نشان داده است که ژله رویال باعث کاهش عوارض ناشی از دیابت می­گردد. ژله رویال، آلوکسان (Alloxan) تولیدشده در اثر دیابت را کاهش می­دهد. استفاده همزمان ژله رویال و فروکتوز محلول به مدت 8 هفته برای موش­های مقاوم به انسولین بطور معنی­داری غلظت پلاسمایی انسولین و تری­گلیسیرید و فشار خون سیستولیک را کاهش داد، بدون اینکه اثری بر میزان گلوکز و کلسترول خون داشته باشد. این نتایج نشان می­دهد که ژله رویال می­تواند یک روش درمانی جهت پیشگیری از مقاومت به انسولین که مرتبط با فشار خون بالا در بیماران مبتلا به دیابت است، در نظر گرفته شود . فعالیت کاهشی ژله رویال در زمینه پائین نگه داشتن کلسترول و محافظت از کبد در تنظیم سطوح تری­گلیسیرید و کلسترول مناسب است . در بیماران مبتلا به تصلب سرائین تجویز 50 تا 100 میلی­گرم ژله رویال در روز میزان کلسترول سرم را تا 14 درصد و لیپید کل تا 10 درصد کاهش داد . در افراد مسن، روزانه خوردن 10 گرم ژله رویال به مدت 14 روز باعث افزایش HDL و بهبود سطح LDL گردید و هیچ اثری بر میزان تری­گلیسیرید نداشت . مطالعات دیگر نشان داد که مصرف 6 گرم ژله رویال در روز به مدت 4 هفته ، منجر به پائین آمدن کلسترول و LDL شد، اما تأثیری بر روی HDL و تری­گلیسیریدها نداشت . مکانیسم فعالیت ژله رویال در پائین آوردن سطح کلسترول مرتبط با اتصال آن به فیتوسترول هایی مانند بیوسترول در دستگاه گوارش است.

مطالعه بر روی موش­ها نشان داد  که اثر کاهشی کلسترول ناشی از متعادل شدن آنزیم اسکوالن اپوکسیداز (SQLE) و گیرنده­های LDL است که باعث قرار گرفتن کلسترول در کبد می­شود. ژله رویال رشد سلولی به ویژه سلول­های کبدی را تحریک می­کند. به نظر می­رسد پروتئین 57 کیلودالتونی مسئول این اثر است. مطالعات دیگری در زمینه اثر محافظتی ژله رویال در مقابل توکسین­های مختلف در موش­ها وجود دارد. ژله رویال از فعالیت سم 1- Nocotine که باعث افزایش سطح کلسترول می­شود، جلوگیری کرده و میزان کلسترول سرم را در موش­هایی که با رژیم غذایی غنی از کلسترول تغذیه شده بودند، کاهش داد. ژله رویال اثر محافظتی وابسته به دوز در مقابل یک نوع مایکوتوکسین در موش از خود نشان داده است و بطور معنی­داری از نظر بافت و رنگ باعث بهبودی کبد و کلیه پارامترهای مربوط به سطح سرمی کلیوی و کبدی شد . ژله رویال در حیوانات و انسان­های مورد آزمایش باعث بازسازی گلیکوژن شده و به سم­زدایی و از بین بردن آمونیاک و اسیدلاکتیک، که عامل خستگی هستند،کمک می کند.همچنین باعث افزایش جریان اکسیژن در کبد،بهبود سلامتی کبد و رشد سلول های کبدی می گردد.ژله رویال حاوی مواد با فعالیت ضد دیابت مانندHDA و اسید های چرب دیگر است و مقاومت به انسولین را بهبود می بخشد. مونستد و همکاران(2009)اثرات ضد دیابتی ژله رویال را تایید کردند .20 داوطلب تحت آزمون استاندارد تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) قرارگرفتند.بعد از آزمون اولیه 20 گرم ژله رویال طبیعی مصرف کرده و دوباره آزمون (OGTT) را انجام دادند.میزان گلوکز سرم خون بعد از 2 ساعت و سطح زیر نمودار گلوکز بطور معنی داری با مصرف ژله رویال پایین تر آمده بود.موادی که منشاء آن ها غدد زیر حلقوی زنبور عسل است،بسیار شبیه انسولین عمل کرده و منجر به کاهش قند خون گردیده است.